Ngày 6/4/2020, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 13/2020/QĐ-TTg về cơ chế khuyến khích phát triển điện mặt trời tại Việt Nam.
Đến ngày 17/07/2020, Bộ Công thương ban hành Thông tư số 18/2020/TT-BCT quy định về phát triển dự án và hợp đồng mua bán điện mẫu áp dụng cho các dự án điện mặt trời.
Đồng thời, tại văn bản số 7088/BCT-ĐL ngày 22/9/2020 của Bộ Công thương về hướng dẫn thực hiện điện mặt trời mái nhà (điểm a, khoản 2) cũng hướng dẫn cụ thể một số trường hợp, trong đó có nội dung: “Việc đảm bảo trang trại phù hợp với quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất thuộc thẩm quyền của địa phương”.
Điểm a, khoản 2, văn bản số 7088/BCT-ĐL ngày 22/9/2020 hướng dẫn một số trường hợp cụ thể:
“Hệ thống ĐMTMN trên mái nhà của công trình chăn nuôi, trồng trọt, lâm nghiệp, diêm nghiệp, thủy sản và các công trình nông nghiệp và phát triển nông thôn khác: Trên cơ sở quy định tại Thông tư số 02/2020/TT-BNNPTNT ngày 28/02/2020 của Bộ Nông nghiệp và Phát triên nông thôn, chủ trang trại chăn nuôi, trồng trọt... có trách nhiệm tổ chức sản xuất kinh doanh phù hợp với quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất trên địa bàn. Việc đảm bảo trang trại phù hợp với quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất thuộc thẩm quyền của địa phương. Để phù hợp với quy định tại Quyết định 13, công trình xây dựng trang trại phải có mái. Mái nhà của trang trại chăn nuôi, trồng trọt, ... cần phù hợp với công năng, loại hình trang trại."
Doanh nghiệp ôm nợ từ chính sách khuyến khích
Được khuyến khích, nhiều doanh nghiệp đã mạnh dạn đầu tư xây dựng dự án điện năng lượng mặt trời. Điển hình như Công ty TNHH Đầu tư và Quản lý bất động sản Dream Land đã có văn bản đăng ký đấu nối dự án điện mặt trời mái nhà (ĐMTMN) tại trang trại trồng trọt của doanh nghiệp này tại xã Bảo Quang (TP Long Khánh, Đồng Nai) và được Công ty Điện lực Đồng Nai chấp nhận qua văn bản số 6010/PCĐN-KD ngày 9/9/2020.
Sau khi hoàn thành các hồ sơ về kỹ thuật, phòng cháy chữa cháy, tờ khai kinh tế trang trại,… ngày 31/12/2020, Công ty Dream Land và Điện lực Long Khánh (Công ty Điện lực Đồng Nai) ký hợp đồng mua bán điện, biên bản chốt chỉ số công tơ điện,…
Đầu tư điện năng lượng mặt trời và hệ quả là doanh nghiệp lãnh đủ
Từ tháng 1/2021 đến tháng 3/2023, Dream Land nhận đầy đủ tiền điện từ Điện lực Long Khánh. Tuy nhiên, từ tháng 4/2023 đến nay, phía điện lực ngưng thanh toán với lý do doanh nghiệp chưa hoàn thiện hồ sơ pháp lý đất đai và yêu cầu bổ sung xác nhận sự phù hợp quy hoạch.
Điều đáng nói, toàn bộ sản lượng điện từ tháng 4/2023 đến nay vẫn được Dream Land phát lên lưới. Mỗi tháng, Điện lực Long Khánh vẫn ghi chỉ số và yêu cầu Dream Land xuất hóa đơn giá trị gia tăng (VAT). Tính đến nay, số tiền Dream Land chưa được phía điện lực thanh toán đã gần 5 tỷ đồng, ngoài ra còn hàng trăm triệu đồng tiền thuế mà doanh nghiệp đang “oằn lưng” gánh.
Từ thời điểm bị ngừng thanh toán tiền điện, Công ty Dream Land đã nhiều lần làm việc với các cơ quan chức năng để hoàn thiện hồ sơ pháp lý. Tuy nhiên, đến nay không chỉ có Dream Land mà hồ sơ về đất đai của nhiều doanh nghiệp khác vẫn “dậm chân tại chỗ”.
“Các cơ quan có thẩm quyền cứ yêu cầu trao đổi qua lại, điện lực vẫn thu tiền khách hàng, còn chúng tôi thì vẫn xuất hóa đơn và không được thanh toán. Phần lớn vốn đầu tư dự án là chúng tôi vay ngân hàng. Việc không được thanh toán tiền điện trong thời gian dài khiến chúng tôi mất cân đối tài chính, có nguy cơ nợ xấu và mất tài sản thế chấp”, đại diện Công ty Dream Land nói.
Nguyên nhân do quy hoạch có sau?
Theo Công văn số 6781/SCT-KT&NL ngày 13/11/2023 của Sở Công thương tỉnh Đồng Nai, đến ngày 23/10/2023, Điện lực Đồng Nai đã thực hiện ký kết hợp đồng mua bán điện với 299 hệ thống ĐMTMN lắp trên mái các trang trại trồng trọt, chăn nuôi.
Tuy nhiên, tại văn bản 3614/EVNSPC-KD ngày 15/5/2023, Tổng công ty Điện lực miền Nam yêu cầu: "Các dự án/hệ thống không thuộc khu vực được quy hoạch, không phù hợp với kế hoạch sử dụng đất của địa phương thì kiên quyết dừng thanh toán tiền mua ĐMTMN". Do đó, Điện lực Đồng Nai đã tạm dừng thanh toán đối với 31/299 hệ thống do chưa bổ sung các hồ sơ liên quan đến đất đai.
Điện năng lượng mặt trời, từ khuyến khích đầu tư đến sự khánh kiệt kinh tế như ánh trời chiều của doanh nghiệp
Cũng theo Sở Công thương tỉnh Đồng Nai, qua rà soát, tại thời điểm ký kết hợp đồng, 31 hệ thống trên đều có giấy xác nhận của UBND cấp xã về việc khai báo xây dựng trang trại trong hồ sơ đăng ký/thỏa thuận đấu nối điện hoặc hợp đồng mua bán điện đúng theo quy định. Tuy nhiên, sau ngày 31/12/2020, UBND tỉnh Đồng Nai phê duyệt Quy hoạch sử dụng đất giai đoạn 2021- 2030 dẫn đến một số mô hình trang trại hợp pháp trước đó không còn phù hợp với quy hoạch sử dụng đất của địa phương. Do đó, các chủ đầu tư không thể thực hiện được thủ tục chuyên mục đích sử dụng đất theo như yêu cầu của ngành điện.
Để đảm bảo quyền lợi cho các chủ đầu tư đã hợp pháp trước đó, Sở Công thương đề nghị UBND tỉnh Đồng Nai chỉ đạo các địa phương xác nhận trang trại phù hợp với quy hoạch và thời gian tồn tại của từng công trình; giao Sở Tài nguyên và Môi trường hướng dẫn thủ tục chuyển mục đích sử dụng đất; lấy ý kiến của Tổng Công ty Điện lực miền Nam về việc tiếp tục thanh toán tiền điện đối với các công trình đã được các địa phương xác nhận hợp pháp còn trong thời gian tồn tại cho đến khi có thông báo thu hồi đất.
Tiếp đến, tháng 10/2024, TP Long Khánh có CV số 3699/UBND-CN về việc xử lý hồ sơ pháp lý liên quan đến các mô hình trang trại kết hợp đầu tư hệ thống ĐMTMN, trong đó kiến nghị tạm thời giữ nguyên hiện trạng các trường hợp đã có hệ thống ĐMTMN từ 2020 để chờ các quy định hướng dẫn.
Trong khi đã có ý kiến của Sở Công thương và TP Long Khánh, thì trong buổi làm việc giữa các bên vào tháng 1/2025, Điện lực Đồng Nai vẫn tiếp tục yêu cầu doanh nghiệp làm việc với TP Long Khánh để xác định hệ thống ĐMTMN có được phép tồn tại hay không.
Như vậy có thể thấy, thời điểm Công ty Dream Land ký hợp đồng với điện lực, dự án hoàn toàn hợp pháp. Thế nhưng chỉ vì quy hoạch phê duyệt sau, bỗng nhiên dự án trở nên “sai sót”, chủ đầu tư thì bỗng nhiên rơi vào vòng xoáy nợ nần và khốn đốn xoay sở giữa “trái bóng trách nhiệm” được chuyền qua lại.
Trong cuộc họp 15/4/2025 của Chính phủ, Phó Thủ tướng Nguyễn Hòa Bình đã nhấn mạnh bên cạnh các địa phương khẩn trương tập trung tháo gỡ khó khăn, vướng mắc để các dự án được tiếp tục triển khai, đi vào hoạt động, thì vẫn có một số địa phương chưa tích cực tháo gỡ, làm việc còn chưa hết trách nhiệm, còn tình trạng "đá bóng lên, đá bóng xuống”.
Cũng tại buổi họp này, Bộ Công Thương đề nghị các địa phương và Tập đoàn Điện lực Việt Nam khẩn trương giải quyết vướng mắc của ĐMTMN xây dựng trên đất nông - lâm nghiệp dưới mô hình đầu tư trang trại nuôi trồng.
Không thể để yếu tố khách quan trở thành lỗi doanh nghiệp
Theo Luật sư Đặng Thị Thuý Huyền - Công ty Luật TNHH HPL và Cộng sự, Luật Điện lực 2024 quy định trước khi ký hợp đồng mua bán điện, điện lực có nghĩa vụ thẩm định hồ sơ pháp lý. Nếu hồ sơ không đủ điều kiện, có quyền từ chối đấu nối. Nhưng khi hợp đồng đã ký hợp pháp, dự án nghiệm thu kỹ thuật và vận hành ổn định thì mọi nghĩa vụ phải tiếp tục thực hiện cho đến khi có quyết định xử lý khác của cơ quan có thẩm quyền. Việc điều chỉnh quy hoạch sử dụng đất sau này là yếu tố khách quan, không phải lỗi doanh nghiệp. Theo Bộ luật Dân sự 2015 và Luật Quy hoạch, quyền lợi của nhà đầu tư hợp pháp trước thời điểm quy hoạch mới phải được bảo lưu.
Luật sư Huyền cũng cho rằng việc điện lực tiếp tục chốt chỉ số, nhận hóa đơn mà không thanh toán là vi phạm nghĩa vụ hợp đồng, có dấu hiệu chiếm dụng vốn của doanh nghiệp, được thể hiện qua 3 điểm:
Thứ nhất, hợp đồng mua bán điện đã thiết lập tập quán giao dịch rõ ràng, tiếp tục nhận điện và hóa đơn thì nghĩa vụ thanh toán vẫn phải thực hiện.
Thứ hai, không có bất kỳ động thái kỹ thuật hay xử lý pháp lý nào khi cho rằng dự án vướng pháp lý mà vẫn thu điện.
Thứ ba, nghĩa vụ thanh toán phải kịp thời, việc chậm trả với số tiền gần 5 tỷ đồng và kéo dài có chủ đích thể hiện dấu hiệu chiếm dụng dòng tiền của doanh nghiệp.
Về pháp lý, doanh nghiệp có quyền khởi kiện dân sự để đòi tiền gốc, lãi chậm trả và bồi thường thiệt hại. Đồng thời, nếu chứng minh được việc cố ý trì hoãn thanh toán trong khi tiếp tục sử dụng điện và hóa đơn, gây hậu quả nghiêm trọng, có thể bị xem xét trách nhiệm hình sự về tội Lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản theo Điều 175 Bộ luật Hình sự.
Nhóm PV/ Tạp chí Doanh nghiệp và Trang trại Việt Nam
