Tỉnh Đắk Lắk là địa phương có 49 dân tộc anh em cùng chung sống, đây là thế mạnh về sự đa dạng về văn hóa. Việc phát triển du lịch cộng đồng (DLCĐ) dựa trên bản sắc riêng, nhất là văn hóa của người Ê Đê, M'Nông... được địa phương chọn làm hướng đi chính. Do đó, phát triển du lịch cộng đồng (DLCĐ) dựa trên bản sắc riêng, nhất là văn hóa của người Ê Đê, M’Nông... được địa phương chọn làm hướng đi chính.
Nhà dài nét “chấm phá” của người Ê Đê ở buôn Akô Dhông, TP Buôn Ma Thuột.
Mỗi khi du khách có dịp đến với tỉnh Đắk Lắk Đến, du khách luôn bị mê hoặc bởi sức hút của không gian văn hóa đặc trưng ở các buôn làng có bề dày lịch sử như buôn Akô Dhông (phường Tân Lợi, TP Buôn Ma Thuột), buôn Kuốp (xã Dray Sáp, huyện Krông Ana), buôn Trí (xã Krông Na, huyện Buôn Đôn), buôn Kli A (phường Đạt Hiếu, thị xã Buôn Hồ)...Điển hình, Akô Dhông là một trong những điểm sáng về phát triển DLCĐ tại địa phương khi hầu hết điểm du lịch trong buôn đều dựa trên bản sắc văn hóa truyền thống của người Ê Đê.
Chia sẻ với chúng tôi, bà Nguyễn Thụy Phương Hiếu - Phó Giám đốc Sở VH-TT&DL Đắk Lắk cho biết, đây không chỉ là một buôn làng lâu đời, mà còn là nơi bảo tồn nhiều giá trị văn hóa đặc trưng, đóng vai trò quan trọng trong việc thu hút du khách và phát triển kinh tế - xã hội. Theo thống kê, tại buôn Akô Dhông có khoảng 30 ngôi nhà dài được xây dọc theo lối đi chính. Những ngôi nhà này có hình dáng giống như một con thuyền với cửa chính nằm ở phía trái, cửa sổ bên hông và trần gỗ hình như mũi của chiếc thuyền.
Trong khi đó, ông Y Nuel Niê - Trưởng buôn cho rằng, một ngôi nhà dài của người Ê Đê bao gồm 2 phần: Gah (cửa chính phía trước), nơi để chủ nhà tiếp đón khách và là không gian sinh hoạt chung của cả nhà và Ôk (nửa sau) là không gian riêng tư của các thành viên trong gia đình và bếp nấu nướng. Nổi bật nhất trong buôn Akô Dhông là ngôi nhà của già Ama H’Rin, người dẫn dắt dân làng khai khẩn đất đai và lập nên buôn nổi tiếng cho đến hiện tại. Ngôi nhà này được xem như là linh hồn của buôn, cũng là kỷ vật để giáo dục thế hệ trẻ luôn nhớ về vị tù trưởng huyền thoại của buôn làng.
Hiện nay, ngôi nhà này trở thành điểm đến không thể bỏ qua mỗi khi du khách tới TP Buôn Ma Thuột. Tại đây, không chỉ check-in, du khách còn được thưởng thức cồng chiêng trong không gian đậm chất sử thi, cùng hòa mình vào đêm rượu cần bên bếp lửa hồng với những món ẩm thực đậm vị của người Ê Đê.
Cách đó khoảng 20km, buôn Kuốp hiện còn lưu giữ khoảng 50 nhà dài truyền thống cùng nhiều giá trị văn hóa của người Ê Đê và M’Nông như: Diễn tấu cồng chiêng, hát Ay ray, múa xoang. Đặc biệt, du khách có thể trải nghiệm các nghề thủ công như đan lát, dệt thổ cẩm, nấu rượu cần, chế tác nhạc cụ...
Theo bà H’Nó Hđơk, Trưởng buôn Kuốp, cho hay đơn vị đã thành lập Ban Quản lý DLCĐ và định hướng các hộ gia đình xây dựng sản phẩm du lịch gắn với bản sắc văn hóa dân tộc. Buôn Kuốp cũng được Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn phê duyệt mô hình thí điểm “Phát triển sản phẩm OCOP về DLCĐ gắn với phát huy giá trị văn hóa và nghề truyền thống” thuộc Chương trình mỗi xã một sản phẩm giai đoạn 2021 - 2025. Điều này, giúp gợi mở thêm hướng đi để DLCĐ ở đây có thể nhanh chóng bắt nhịp với các buôn DLCĐ khác.
Bà H’Nó Hđơk, Trưởng buôn Kuốp, cho rằng, với điều kiện giao thông, thông tin liên lạc thuận lợi, các buôn DLCĐ tập trung liên kết nhằm tạo thành một chuỗi cung ứng dịch vụ, tạo sức hút đối với du khách.
Mới đây, UBND thị xã Buôn Hồ phối hợp với Sở VH-TT&DL công bố buôn DLCĐ đối với buôn Kli A (phường Đạt Hiếu) vào đầu tháng 3 năm 2025. Qua đó, sự kiện này thu hút sự tham gia của đông đảo khách mời là nhà khoa học, văn nghệ sĩ, doanh nghiệp trong và ngoài tỉnh. Trải qua sau gần 5 năm thí điểm DLCĐ theo Nghị quyết 08/2021 của HĐND tỉnh Đắk Lắk đã mang lại hiệu quả tích cực trong việc gìn giữ, bảo tồn và phát huy các giá trị truyền thống. Từ đó, tạo ra những sản phẩm du lịch mới, góp phần quảng bá hình ảnh Đắk Lắk đến với bạn bè trong và ngoài nước.
Trao đổi với chúng tôi, bà Nguyễn Thụy Phương Hiếu - Phó Giám đốc Sở VH-TT&DL Đắk Lắk khẳng định, Nghị quyết 08/2021 của HĐND tỉnh Đắk Lắk đã cụ thể hóa việc hỗ trợ phát triển DLCĐ giai đoạn 2021 - 2025. “Đây là loại hình du lịch mới có nhiều tiềm năng, do người dân trực tiếp tham gia và hưởng lợi từ các dịch vụ. Hiện nay, đơn vị tập hợp, đánh giá kết quả triển khai Nghị quyết 08 ở 5 buôn DLCĐ”. Phó Giám đốc Sở VH-TT&DL Đắk Lắk cũng khuyến nghị, trước mắt, các sở, ngành, địa phương, cơ quan, đơn vị liên quan thực hiện tốt việc quản lý, khai thác và cùng hưởng lợi nhuận từ DLCĐ. Đồng thời, huy động các nguồn lực tiếp tục đầu tư cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch theo hướng hiện đại, văn minh gắn với giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc. Cạnh đó, tạo thành mô hình điểm, nhân rộng, phát triển DLCĐ trên địa bàn. Sở VH-TT&DL sẽ kiến nghị tỉnh bổ sung thêm nội dung, hỗ trợ một phần trang thiết bị bên trong các ngôi nhà, homestay theo định hướng bảo tồn văn hóa của buôn thông qua các hoạt động du lịch.
Du lịch cộng đồng luôn thu hút du khách trải nghiệm tại buôn thuộc huyện Lắk, Đắk Lắk.
Chia sẻ thêm, TS. Hồ Minh Sơn khẳng định thực tế đã chứng minh, sự tham gia của cộng đồng trên cơ sở chia sẻ lợi ích với các bên liên quan trong phát triển du lịch không chỉ giúp duy trì những đóng góp lâu dài về kinh tế, mà còn bảo đảm sự hỗ trợ và giám sát cần thiết đối với hoạt động du lịch. Do đó, huy động sự tham gia của cộng đồng vào phát triển du lịch cũng chính là giải pháp hiệu quả để thúc đẩy du lịch bền vững. Trong đó, người dân kinh doanh du lịch ở nhiều nơi còn theo hướng tự phát, thiếu kỹ năng, kinh nghiệm tổ chức, vận hành, đặc biệt là hạn chế về khả năng ngoại ngữ. Vì thế, để du lịch dựa vào cộng đồng thành công, cần phải có các chính sách đầu tư cho con người, có những giải pháp mang tính chiến lược để đào tạo chuyên môn du lịch, nâng cao kỹ năng và khả năng của cộng đồng trong ứng dụng khoa học, linh hoạt các kiến thức được học vào đón tiếp và phục vụ du khách. Bên cạnh đó, chuyên gia về du lịch, Tiến sĩ Nguyễn Văn Lưu cho rằng, cần có chính sách xã hội hóa để động viên cộng đồng, như: Phối hợp nghiên cứu, khảo sát và đầu tư tài chính, nguồn lực cho việc khôi phục, bảo tồn tài nguyên du lịch thuộc sở hữu cộng đồng; có chính sách phối hợp khai thác và cùng hưởng lợi ích; chính sách quảng bá, giới thiệu giá trị tài nguyên…Kinh nghiệm phát triển du lịch ở nhiều nước đều cho thấy, sự tham gia tích cực của người dân địa phương vào phát triển du lịch là cần thiết, bởi cộng đồng địa phương là nhân tố quyết định môi trường văn hóa, lối sống, bản sắc của điểm đến - những yếu tố quan trọng thu hút khách du lịch. Do đó, để phát triển du lịch dựa vào cộng đồng, việc phải bảo tồn, phát huy được những giá trị bản địa là vấn đề có tính quyết định. Ðiều này, chỉ có thể thực hiện trên cơ sở người dân thật sự hiểu được giá trị của tài nguyên tự nhiên và nhân văn mình đang nắm giữ, được hưởng lợi từ khai thác du lịch gắn với các giá trị này và có ý thức gìn giữ, bảo vệ tài nguyên. Khi đó, việc phát triển du lịch dựa vào cộng đồng mới thật sự bền vững.
Mục đích, để cộng đồng hiểu rõ và tích cực tham gia vào làm du lịch một cách chủ động. Từ đây, mang lại hiệu quả kinh tế - xã hội cho địa phương, góp phần chuyển đổi hình thức làm kinh tế từ “thuần nông” sang kết hợp du lịch tạo sinh kế, tăng thu nhập bền vững cho cộng đồng tham gia vào các chuỗi du lịch.
Đào Cường
